14 nov Begroting 2025: sturen in de mist
Namens Pro’98 besprak Henri Mulder de begroting van de gemeente Barneveld. Zijn bijdrage lees je hieronder terug!
Begroten is taai werk. Lappen tekst, mooie voornemens, cijfers die daarbij horen, en een beetje zuur dat nog even vooruit wordt geschoven. Deze begroting is vergeleken met de kadernota wel een behoorlijke vooruitgang wat betreft leesbaarheid en duidelijkheid, complimenten daarvoor.
Er komt een hoop op ons af; bezuinigingen vanuit het Rijk op bijvoorbeeld jeugdzorg en het gemeentefonds. Terwijl we er de laatste jaren toch behoorlijk wat taken bij hebben gekregen. Helaas komen daar traditioneel ook bezuinigingen achteraan, zo ook nu weer.
Het bekende ravijn van het jaar 2026 staat voor de deur. Lang hebben veel gemeenten, ook wij, dit ravijn inzichtelijk gelaten door er niet naartoe te begroten. Zo konden we laten zien wat dit betekent. De hoop was dat het Rijk hierdoor het mes toch niet in de bijdragen aan de gemeenten zou zetten. Het heeft misschien iets geholpen, maar helaas niet genoeg. We moeten ons goed beseffen dat dit de samenleving hard zal raken. Want voorzitter, harde bezuinigingen hangen in de lucht, wat kan betekenen dat voorzieningen, waar je iedere dag van geniet, recht voor je neus verdwijnen. Dit dreigt in onze gemeente ook te gebeuren, al wordt dit voor volgend jaar nog vermeden. Er gaat helaas nog wel wat verscholen achter het gepresenteerde participatiesprookje…
Want, voorzitter, een gedeelte van de pijnlijke maatregelen vanuit de voorgestelde pakketten, zoals het verhogen van de gemeentelijke belastingen als OZB, Afval en rioolbelasting, is duidelijk in deze begroting opgenomen. Voor het verdere verhogen van de leges, en de bezuinigingen die nog moeten komen, wordt voor de begroting van 2026 een participatietraject opgezet. De trajecten die we tot nu toe hebben gedaan, scoorden volgens de evaluatie helaas niet hoger dan een 5.8. Tijdens de vergadering over de kadernota is er ook al veel over gesproken. Dit leidde tot behoorlijk wat verwarring, dus hierbij een nieuwe poging.
Pro’98 is ervan overtuigd dat bij het vaststellen van de begroting dit participatiebeleid niet van toepassing is. Het is dan ook de keuze van het college om een gedeelte van dit beleid hiervoor te gebruiken, en dat vervolgens ook nog verkeerd toepast.
Een begroting dient in z’n geheel afgewogen te worden en niet als aparte taartpunten. Een groepje inwoners op één stuk laten kauwen, levert ongetwijfeld relevante informatie op. Maar we mogen de inwoner niet met deze verantwoordelijkheid opzadelen, terwijl het college zijn bezuinigingslijstje eigenlijk al bijna rond heeft. Misschien zijn de bedoelingen van dit college goed, maar dit is geen verstandige weg. Blijf in contact met alle inwoners en maatschappelijke partners op wie dit invloed heeft. Luister, haal informatie op! Maak die waarde geladen keuzes als college.
Een stukje participatie in de straat als er een dakkapel moet komen, als er meegedacht wordt over de nieuwe inrichting van de weg, of bijvoorbeeld bij het pastoriebos, prima! Maar nogmaals, voor een begroting lijkt het Pro’98 geen geschikt instrument. Hierbij dienen wij dan ook een motie in waarin we het college oproepen dit niet te doen.
Dan terug naar de 2 basispakketten. Ik wil het college vragen om een toezegging voortaan niet meer te werken met pakketten. Het maakt het echt niet duidelijker, eerder ingewikkelder. De raad heeft het budgetrecht, en kan over iedere maatregel en iedere euro iets vinden, of die nu in pakketten zitten of niet. Door het in pakketten te stoppen wordt de illusie gewekt dat we alleen ja of nee kunnen zeggen tegen een compleet pakket. En dat we dan ook gelijk maar de gevolgen daarvan moeten accepteren, dat is niet zo. Dit had ook bij het behandelen van de kadernota veel verwarring voorkomen. Bijvoorbeeld de tegenbegroting van de VVD laat zien dat er ook andere keuzes gemaakt kunnen worden dan de voorgestelde pakketten, mijn complimenten hiervoor.
Verschillende bezuinigingen uit deze pakketten zijn ingeboekt als taakstelling. Dat betekent dat we nog niet precies weten hoe deze bezuinigingen uitgevoerd moeten worden. Dat geeft onzekerheid.
Eén van die grote onzekerheden is de jeugdzorg. van 2023 op 2024 zijn de kosten met 2.7 miljoen gestegen. Alles wijst er ook op dat deze kosten voorlopig nog verder stijgen. Dit wordt ook meegenomen in de analyse van onze weerstandscapaciteit. Ik citeer punt 4 uit deze analyse: “ Kosten Jeugdhulp, WMO, Participatiewet nemen toe”. Het doel is om deze 2.7 miljoen weer te besparen, voor aankomend jaar is al een taakstelling van 1 miljoen ingeboekt. Maar de jeugdzorg is een open einde regeling!
Pro’98 denkt dat we hier op de muziek vooruit lopen. Het is goed dat er naar de kosten voor jeugdzorg wordt gekeken. Met de hervormingsagenda wordt hier ook werk van gemaakt om deze onder controle te krijgen. Ik wil hier nogmaals aangeven dat te vroeg de geldkraan dichtdraaien de problemen verergert. Problemen die nu al niet opgelost worden, komen daardoor later alsnog terug. Dit zorgt voor extra kosten! Kortom, je krijgt het als een boemerang weer terug.
Daarom hebben wij ook via de auditcommissie voorgesteld om de rekenkamer onderzoek te laten doen naar doeltreffendheid in de Jeugdzorg en WMO. Welke euro leidt tot vooruitgang, en welke euro leidt juist tot meer leed. Denk bijvoorbeeld aan de herijking van indicaties, terwijl er indicaties zijn die levenslang zijn. Onnodige bureaucratie die geld kost, en voor onnodige stress zorgt. Hierbij wil ik ook graag de tip geven om te kijken naar de gemeente Stede Broec. Het is deze gemeente met 20.000 inwoners gelukt om 1.4 miljoen te bezuinigen, terwijl de kwaliteit van de zorg erop vooruit is gegaan.
Dan nog een taakstelling, de grip op arbeidskosten. Een taakstelling tussen 0,5 – 1 miljoen. Dit wil het college bereiken door minder ZZP’ers in te huren en die te vervangen door vaste arbeidskrachten. Maar is dit wel realistisch in de huidige arbeidsmarkt met alle tekorten? Je kunt stug minder ZZP’ers inhuren, maar haal je dan je ambities wel? Ambities waarvoor het college nu de belastingen wil verhogen? Deze tegenstrijdigheid ziet Pro’98 als een groot risico. Niet alleen voor de begroting, maar ook voor de uitvoering van alle ambities die wij als gemeente hebben. In de commissie heeft de wethouder al aangegeven niet simpelweg minder ZZP’ers in te huren, wat ons al iets geruststelt. Toch vrezen wij dat ook deze taakstelling niet gerealiseerd zal worden volgend jaar.
Voorzitter, In de begroting staat een verhoging van 1.2 miljoen voor Directie en Management. Misschien valt daar wat betreft deze taakstelling nog wat te halen.
En nu volgt mijn favoriete passage uit deze begroting: “We zien al een aantal jaren de trend van incidentele overschotten, die min of meer een structureel karakter heeft gekregen.” Ook in de tussenrapportage die we vandaag behandelen is dit het geval. Bij het vaststellen van de begroting van 2024 was het resultaat 3,9 miljoen nadelig, maar we sluiten volgens de 2e tussenrapportage 2,68 miljoen voordelig af. Een positief verschil van 6,58 miljoen. Bij de jaarrekening van 2023 was het resultaat 21 miljoen positief, in 2022 was het resultaat 13,9 miljoen positief. En ik ben eens gaan tellen. Over de afgelopen 10 jaar gezien, sluit onze begroting gemiddeld per inwoner 123 euro positief af. Tegelijkertijd verhoogt het college de belastingen en leges volgend jaar met gemiddeld 38 euro per inwoner. Dit is simpel tegenover elkaar gezet, begroten is ingewikkelder, maar toch. Het geeft aan dat er nog lucht in zit.
En dat er lucht in zit, zien we ook in de budgetoverhevelingen. Ieder jaar schuiven we potjes met geld door, die we soms het jaar erop ook niet uitgeven. Van de 3.1 miljoen aan overhevelingen van ‘22 op ‘23 werd uiteindelijk 6 ton niet uitgegeven. Van de 4,8 miljoen budgetoverhevelingen van ‘23 op ‘24 hebben we 1.2 miljoen niet kunnen uitgeven. Ik zie de bui voor volgend jaar al hangen.
Op deze manier blijft er geld op de plank liggen, terwijl we tegelijkertijd moeten bezuinigen. Daarom dienen wij een motie in om budgetoverhevelingen onder de €250.000 niet meer toe te staan, en op termijn de financiële verordening hierop aan te passen. Mocht het jaar erop alsnog budget nodig zijn, dan kan die afweging opnieuw gemaakt worden. Doordat er veel geld in budgetoverhevelingen blijft hangen, ontnemen we onszelf als raad de ruimte om de begroting in goede samenhang vast te stellen. Door hier bovenop te zitten, zetten we ons geld efficiënter in. Ons budgetrecht komt dan beter tot z’n recht.
Voor de grondexploitatie hebben we geen verwachte winsten en verliezen in onze begroting staan. Wij snappen dat onzekerheid hierin een grote rol speelt. Toch vinden wij het als Pro’98 belangrijk dat we als raad weten wat er op ons af komt. Daarom dienen we een motie in om jaarlijks, vanaf 2025, bij de behandeling van de begroting een prognose bij te voegen van de verwachte winsten en/of verliezen uit de grondexploitatie. Dit kan ons helpen bij de afweging of bezuinigingen of lastenverzwaringen wel of niet nodig zijn.
Voorzitter, het behandelen van deze begroting voelt als sturen in de mist. Vandaar ook dat we een aantal moties hebben ingediend om die mist een beetje op te klaren. De belastingen worden verhoogd, tegelijkertijd kunnen we het geld vaak niet uitgeven. Er worden grote bezuinigingen gepland waarvan een gedeelte nog schuilgaat achter participatie. En van de bezuinigingen die al wel in deze begroting staan, bestaat het risico dat we ze niet kunnen uitvoeren. Dat vormt een risico voor onze ambities. Wij kunnen hierdoor de op handen zijnde financiële operatie niet goed wegen.
In reactie op de eerste termijn bij de behandeling van de kadernota in Juli, gaf het college aan dat het voor hen zinvol was geweest om te weten of wij een gedeelte van die 9 miljoen bezuinigingen nodig vonden.
Voorzitter, wij zijn daar gewoon niet zeker over. We begrijpen de algemene gedachten en de filosofie van de grote financiële operatie die het college met onze gemeente van plan is, maar we komen te veel lucht en te veel onzekerheden tegen. Laten we komend jaar zorgen dat we eerst grip op de zaak krijgen en dat slagkracht en ambities op één lijn komen te liggen. We zien dat het college deze kant op beweegt, maar ze is er nog niet.
Tweede termijn
Voorzitter, ik kijk terug op een constructief debat, en wil iedereen hier dan ook voor bedanken. In de eerste termijn hebben wij als Pro’98 aangeven dat we de totale afweging niet goed kunnen maken. Ook dit keer misten we nog de belangrijke plannen. Maar misschien gaan we, als we het participatieverhaal komend jaar hebben gehad (wat we niet willen op deze niet correct toegepaste manier – laten we hier helder over zijn), in 2025 daadwerkelijk plannen bespreken en zullen wij met u gaan rekenen wat er daadwerkelijk nodig is!
Daarom vinden wij de discussie over de OZB ook zo lastig, en wij hebben het vanavond ook in deze zaal gemerkt. De mogelijkheid om de OZB te verhogen om bezuinigingen te voorkomen is voor veel partijen in deze raad een optie, ook voor ons. Maar als je niet weet welke bezuinigingen dat precies betreft, kan je dat niet goed wegen. Dat is voor ons de reden geweest dat we het amendement van het CDA hebben meegetekend. Om onze positie duidelijk te maken, vooruitkijkend naar 2026, ligt voor Pro’98 het scenario om lasten te verhogen om bezuinigingen te voorkomen opnieuw op tafel. Dan kunnen we namelijk wel de gehele afweging maken. Aangezien onze positie is, dat we vandaag de afweging niet kunnen maken, zullen we als het Amendement het niet haalt, dan ook niet voor de motie OZB van SGP, LB en CU stemmen.
Dan wat betreft de budgetoverhevelingen. Ik heb de wethouder kritisch horen zijn, maar de motie niet horen ontraden. Dus ik wil hierbij nogmaals oproepen om voor deze motie te stemmen. De stelling was dat wij onszelf hiermee tekort zouden doen, maa het tegenovergestelde is waar. Wij hebben als raad een kaderstellende rol, niet de rol om achter 30 of 40 verschillende deelbudgetoverhevelingen aan te rennen om te checken of dit nodig is. Vandaag stellen we 4 programma’s vast, niet allerlei kleine uitvoerende deelbudgetten. Dit kunnen we prima aan onze ambtelijke organisatie overlaten. Een goede analyse maken om vrijgevallen budgetten voor het volgende jaar opnieuw te begroten als dit nodig is, eventueel via tussenrapportages, kunnen we met een gerust hart aan hen overlaten. Nogmaals, er zijn gemeentes die geen budget overhevelen, als zij het kunnen, dan kunnen wij op z’n minst ook wel beginnen met een ondergrens van 250k. De grens op dit moment is 25k, we stellen enkel voor om de komma naar rechts te verplaatsen. En of die 1.2 miljoen nu wel of niet fysiek op de plank ligt. Het wordt 2 jaar lang begroot, en daar moeten we andere dingen voor laten.
Dan participatie. Zoals ook duidelijk werd kunnen we ons participatiebeleid niet toepassen op het projectplan om tot de bezuinigingen te komen. Ik wil hierbij nogmaals oproepen om dit in goede samenspraak met de samenleving tot stand te brengen, maar hierbij ook als raad te constateren dat ons participatiebeleid hier niet past. Wij vliegen dit in ieder geval met argusogen volgen.
Wij zijn enthousiast over de aandacht voor monumenten die LB, SGP en CU willen hebben in de cultuurvisie. Maar in de praktijk ligt er al een prima erfgoedverordening en is er voor bestaande monumenten ook subsidie beschikbaar. Alleen draagt het college zelf sinds 2011 geen nieuwe gemeentelijke monumenten meer voor aan de raad en neemt de gemeente sinds dat jaar geen nieuwe verzoeken van derden in behandeling. Daarover heeft de rechter afgelopen september het college op de vingers getikt. Als er een mogelijkheid bestaat, moet die ook serieus worden afgehandeld. Kortom, erfgoed heeft geld nodig, niet perse een cultuurvisie. Dus als wij uw motie zo mogen lezen dat wij gezamenlijk de erfgoedverordening weer in bedrijf gaan stellen, dan zullen wij uw motie steunen!
Henri Mulder